بر اساس گواه هاى استوار و دلیل هاى محكم, فقاهت هماره با تحول و نوآورى درآمیخته و همراه بوده است.
دامن گسترى فقه و به درآمدن آن از دایره محدود و چهارچوبى كه كتاب هایى چون: مقنع و مقنعه براى آن ترسیم كرده بودند, به ساحت و عرصه اى بس فراخ و با چشم اندازى بس گسترده و بحث هاى پرشاخ و برگ و فرع هاى گسترده و پردامنه كه در كتاب هایى بسان جواهر و مكاسب جلوه گر شده و نمود یافته گواه این سخن است.
در هر برهه اى كه فقیهى ژرف اندیش, كاونده, همه سونگر و زمان شناس, دست به ابتكار و نوآورى در شیوه استنباط زده است به ژرفا افزوده و به میزان درخورى, در ساحت مقدس فقه, بالندگى و پویندگى آفریده است و گاه تلاش او در ساحت فقاهت, نقطه آغازى شده براى تحولى مهم در سیر تكاملى فقه.
در اساس به كارگیرى تمام تلاش و توان و تكاپوى بسیار براى فهم درست احكام دین, كه معناى حقیقى اجتهاد است نمى تواند با ایستایى و جمود بر روش پیشینیان پا بفشرد و هموار باشد. نوآورى و تحول همه سویه در روش, جزو حقیقت اجتهاد است.
جلوه گرى, رخشانى و پرتوافشانى چهره هاى آفتاب گون پردرخششى همچون: ابن عقیل, شیخ طوسى, ابن ادریس, علامه حلّى, محقق حلّى, محقق كركى, محقق اردبیلى, صاحب جواهر, شیخ انصارى و… بر تارك تاریخ فقه, بدان سبب بوده كه موج آفریده اند, طرح نو در افكنده اند, سكون و ركود را برنتافته اند, پوسته عادت ها را شكافته و در روش استنباط, راه هاى نارفته را رفته اند. این پدیده بزرگ در تاریخ فقاهت دوره هاى بالنده و پوینده را رقم زده است و هر دوره اى با شاخصه ها و ویژگیهایى.
و امروز نیز اگر خیزش بزرگ پاس داشته شود, خیزش ها پدید خواهد آمد و زمینه و بستر را براى حركت هاى فقهى بزرگ, مهیا خواهد ساخت.
برپایه همین نقش آفرینى است كه تحول و تكامل فقاهت و روش استنباط, همواره جایگاهى مهم در مطالبات رهبر فرزانه انقلاب از حوزه داشته است. و معظم له كراراً بر ضرورت توجه به آن و تأثیرى كه مى تواند داشته باشد تأكید فرموده اند.
فقاهت, یعنى شیوه استنباط, خود این هم به پیشرفت احتیاج دارد. این كه چیز كاملى نیست, بلكه متكامل است. نمى شود ادعا كرد كه ما امروز دیگر به اوج قله فقاهت رسیده ایم و این شیوه, دیگر بهتر از این نخواهد شد. نه, از كجا معلوم است؟ شیخ طوسى ملّاى با آن عظمت, فقاهت داشت. فتاواى ایشان را در یك مسأله فقهى ببینید. امروز كدام مجتهد حاضر است آن گونه بحث كند؟ آن فتاوا ساده و سطحى است. مجتهد امروز, هرگز راضى نمى شود كه آن طور كار كند و استنباط نماید. فقاهت در دوره هاى متعدد تكامل پیدا كرده است.(آذرماه /74)
کک